Γκουέρνικα

 Ήταν σαν σήμερα, 26 Απριλίου του 1937, η κωμόπολη Γκερνίκα (ή Γκουέρνικα), η αρχαιότερη πόλη και κέντρο του πολιτισμού των Βάσκων γιορτάζει το ετήσιο πανηγύρι της (σημ. Η γλώσσα τους η μόνη ανάδελφη Ευρωπαϊκή γλώσσα, δεν ανήκει σε καμιά από τις υπόλοιπες ομάδες). Η πόλη και οι κάτοικοι έβαλαν τα καλά τους και χιλιάδες έμποροι και επισκέπτες έσπευσαν από τις γύρω πόλεις για τη γιορτή. Αγροτικά προϊόντα και ζώα είχαν την τιμητική τους, στους πάγκους το παζάρι έδινε και έπαιρνε. Ξαφνικά, στις 4 το απόγευμα, ριπές πάνω από τα κεφάλια του κόσμου, οι δρόμοι γεμίζουν πτώματα. Ναζί πιλότοι κάνοντας χρήση της τελευταίας λέξης της αεροπορικής τεχνολογίας σφυροκοπούν για 3 ώρες ανελέητα την πόλη των 7 χιλ. κατοίκων με 32 τόνους εκρηκτικά, ισοπεδώνοντας έως τις 7 το βράδυ το 70% της πόλης, σκοτώνοντας 1.650 ανθρώπους, κυρίως άμαχο πληθυσμό, γυναικόπαιδα, σύμφωνα με τη ναζιστική προσέγγιση ανάξιοι να υπάρχουν αφού ήταν με τους άλλους και όχι δικοί μας. Το μήνυμα των Ναζί προς όλο τον κόσμο ξεκάθαρο και κυνικό : αυτό είναι που μπορούμε να κάνουμε και αυτό θα κάνουμε, μια πρόβα τζενεράλε για το τι επρόκειτο να ακολουθήσει!

Η φρικαλεότητα και απανθρωπιά γίνεται έμπνευση για ένα από τα εμβληματικότερα έργα στη Ιστορία της Τέχνης, παραγγελία της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας στον πιο διάσημο ζωγράφο της εποχής για τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1937. Ο Πικάσο ολοκλήρωσε τον τεράστιο καμβά σε 35 μέρες, τον ξεκίνησε την Πρωτομαγιά και τον ολοκλήρωσε στις 4 Ιουνίου του 1937, το μεγάλο μέγεθος του έργου από μόνο του υποβάλει τον θεατή (ύψος 3,54 και πλάτος 7,82μ), έργο-πρότυπο του κυβισμού με τις μορφές ως γεωμετρικά σχήματα, κυρίως τρίγωνα, όλες σε προφίλ, τα μάτια των μορφών εμπνευσμένα από τα δικά μας Κυκλαδικά ειδώλια.

Στο έργο κυριαρχούν διαμελισμένα ανθρώπινα μέλη, τέσσερις γυναίκες που σπαράζουν και δύο συστατικά της Ισπανικής κουλτούρας, ο ταύρος και το άλογο!

Ο ποιητής Juan Larrea ήταν ο πρώτος που μίλησε στον Picasso για την θηριωδία στην Guernica και το πρότεινε ως θέμα για τον πίνακα του, αυτός τον ρώτησε πως ήταν η πόλη μετά το μακελειό και του απάντησε «σαν μανιασμένος ταύρος σε υαλοπωλείο» " like a bull in a China shop, run amok.", εξού και ο ταύρος (ο Φασισμός) με ανοιχτά τα μάτια μαινόμενος. Δεξιά του ταύρου στον τοίχο σχηματισμένο ένα περιστέρι, το σώμα του εμπεριέχει μια άσπρη πινελιά, μια ρωγμή του τοίχου, από όπου μπαίνει φως, μια χαραμάδα ελπίδας για ειρήνη όμως ισχνή όπως και το ξεθωριασμένο σχήμα του περιστεριού.

Στο κέντρο του δωματίου το άλογο με το σώμα του (η πόλη και ο λαός της) σωριάζεται κάτω με το πλευρό διαπερασμένο από δόρυ ή ακόντιο, η ουρά του αλόγου θυμίζει στήλη καπνού, όπως αυτές που υψώνονταν μέσα από τα ερείπια της πόλης!

Κάτω από το άλογο, ένας διαμελισμένος στρατιώτης βρίσκεται στο έδαφος, το χέρι του κομμένου δεξιού χεριού του πιάνει ένα σπασμένο σπαθί που συμβολίζει την ήττα όμως ταυτόχρονα από το χέρι φυτρώνει ένα λουλούδι, η ελπίδα. Πάνω από το κεφάλι του αλόγου, ένα μοχθηρό μάτι και μέσα σε αυτό η αμείλικτη λάμψη μιας ηλεκτρικής λυχνίας, ο προβολέας του βομβαρδιστικού αεροσκάφους, η μοντέρνα τεχνολογία που επιτρέπει τέτοιες θηριωδιες, για άλλους λογοπαίγνιο του ζωγράφου, η λάμπα στα Ισπανικά bombilla πολύ κοντά στο bomba, εθνικιστικές οργανώσεις των Βάσκων έχουν την λάμπα-μάτι ως έμβλημα τους.

Κάτω από την λάμπα, δεξιά του αλόγου, μια φοβισμένη γυναικεία φιγούρα εισερχόμενη από το παράθυρο αιωρείται μέσα στο δωμάτιο τεντώνοντας ηρωικά το χέρι με ένα κερί με αναμμένη την φλόγα, σε αντιπαραβολή με την λάμπα, σύμβολο εξαγνισμού και γνώσης, προς το κερί στρέφει το βλέμμα της μια άλλη γυναίκα τραυματισμένη που προσπαθεί με το χέρι της να σταματήσει την αιμορραγία. Στο άκρο του πίνακα δεξιά, μια τέταρτη γυναίκα παγιδευμένη στην φωτιά υψώνει τα δυο χέρια της με τρόμο στον ουρανό σαν να παρακαλεί να σταματήσει ο βομβαρδισμός, το δεξί της χέρι έχει το σχήμα αεροσκάφους.

Οι 4 γυναίκες μας υπενθυμίζουν ότι τα θύματα ήταν άμαχος πληθυσμός, οι άνδρες της πόλης έλειπαν, πολεμούσαν τον Φράνκο, μαζί με τα παιδιά συμβολίζουν όλη την ανθρωπότητα. Στον πίνακα εισχωρούν και Χριστιανικά σύμβολα. Ο πεσμένος στο έδαφος στρατιώτης έχει απλωμένα τα χέρια του στο έδαφος όπως ο Χριστός στο Σταυρό και στην ανοιχτή παλάμη του αριστερού χεριού εμφανίζεται ένα στίγμα, σύμβολο του μαρτυρίου του, όπως τα στίγματα του Χριστού, η θρηνούσα γυναίκα με το νεκρό παιδί στην αγκαλιά της, κάτω από τον ταύρο, φέρνει στον νου τον Επιτάφιο θρήνο και την Πιετά του Μιχαήλ Άγγελου.

Τρία επιπλέον στοιχεία ενδεικτικά της ευφυΐας του καλλιτέχνη κάνουν το έργο αριστούργημα:

- Η απουσία χρώματος, κυριαρχούν το άσπρο-μαύρο και οι αποχρώσεις του γκρι που εντείνουν το βαρύ, τραγικό και πένθιμο κλίμα της σύνθεσης, ο πίνακας δεν υμνεί τον ηρωισμό της Νίκης αλλά ιστορεί το ανθρώπινο δράμα «Η αφαίρεση του χρώματος αποτελεί διακοπή της σχέσης του ανθρώπου με τον κόσμο: όταν διακόπτεται, δεν υπάρχει πια φύση, δεν υπάρχει πια ζωή». Συμβολίζει όμως και κάτι άλλο, το άσπρο-μαύρο φέρνει στο νου, την ασπρόμαυρη φωτογραφία και τις εφημερίδες, ο καλλιτέχνης αποτίει φόρο τιμής στον Τύπο που έκανε γνωστή σε όλο τον κόσμο την Ναζιστική θηριωδία και αφήνει το ίδιο του το έργο να μιλήσει ως φωτογραφικό ρεπορτάζ, ως φωτογραφικό τεκμήριο!

- Πουθενά δεν γίνεται νύξη για το ίδιο το γεγονός ονομαστικά, δεν περιορίζει την καταγγελία στον τόπο, στον χρόνο, στην ιδεολογία, στέλνοντας ένα διαχρονικό μήνυμα . Πριν από την αυτοκτονία του, ο Χέρμαν Γκέρινγκ ο επικεφαλής της Λουτβάφε, της Πολεμικής Αεροπορίας των Ναζί ομολογεί ότι η Guernica υπήρξε επιλεγμένο πεδίο δοκιμών « δεν γνωρίζαμε κανένα καλύτερο μέρος για να εκτελέσουμε τα τεστ των βομβαρδιστικών μας». Το επιτυχημένο πείραμα επαναλήφθηκε σε μεγαλύτερη έκταση όχι πια από τους Ναζί αλλά από τους δικούς μας συμμάχους ισοπεδώνοντας με τον ίδιο τρόπο Αμβούργο, Κολωνία, Δρέσδη, η φρίκη επαναλήφθηκε σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι!

- Η σκηνή διαδραματίζεται σε ένα δωμάτιο. Η λάμπα υποδηλώνει ταβάνι και ένας σκοτεινός τοίχος με ανοιχτή πόρτα ορίζει τη δεξιά πλευρά του δωματίου. Ο Πικάσο είχε εμμονές με τον χώρο, ο καλλιτέχνης έλεγε ζει στον κλειστό του εσωτερικό χώρο. Όταν τον ρώτησαν γιατί δεν ζωγραφίζει τοπία απάντησε « γιατί ποτέ μου δεν έχω δει κάποιο! » Το συνωστισμένο δωμάτιο ενισχύει την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, δεν υπάρχει διέξοδο στον εφιάλτη που ζει η πόλη, εντείνει τον τρόμο στον θεατή αλλά στέλνει ένα άλλο προφητικό μήνυμα, τον μέσα σε δεκαετίες εθισμό του θεατή να παρακολουθεί ζωντανά σκηνές βίας και καταστροφής στο σαλόνι του δωματίου του όπως στις μέρες μας που κάθε 6 το απόγευμα, οι θάνατοι γίνονται απλά νούμερα Νο 127, Νο 128 και εμείς συνεχίζουμε την ζωή μας ανεβάζοντας life-style βίντεο!

Αποκάλεσαν το έργο « Μόνα Λίζα» του 20ου αιώνα, λόγω της φήμης που προσέλαβε αλλά και των πολλαπλών ερμηνειών του ! Δεν άρεσε αμέσως, οι περισσότεροι δεν το κατάλαβαν, ο ζωγράφος σχολιάζει « Ο κόσμος σήμερα είναι τελείως ακατανόητος, γιατί λοιπόν εγώ πρέπει να ζωγραφίζω κατανοητούς πίνακες; Γιατί δεν προσπαθούν να καταλάβουν το κελάηδημα των πουλιών; Τους αρέσει η νύχτα, ένα λουλούδι, τόσα πράγματα γύρω τους, χωρίς να τα καταλαβαίνουν, γιατί πρέπει οπωσδήποτε να καταλάβουν τη ζωγραφική; Η ζωγραφική δεν διακοσμεί διαμερίσματα, αλλά ξεπλένει τη σκόνη της καθημερινής ζωής από τις ψυχές μας.

Στο Παρίσι αξιωματικός της Γκεστάπο επισκέπτεται τον Πικάσο στο στούντιο του έχοντας πληροφορίες ότι κρύβει Εβραίους, του δείχνει σε φωτογραφία την «Γκερνίκα» ρωτώντας τον: - Αυτόν τον πίνακα εσείς τον κάνατε; κι εκείνος απάντησε : Όχι, κύριε μου, Εσείς!

https://www.facebook.com/photo?fbid=2905714899706365